ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਖੁਰਾਕ ਰਾਹੀਂ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ (ਪ੍ਰਸਾਦ) ਸਰੀਰ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ (ਮਲ) ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਸੱਤ ਧਾਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ: ਰਸ (ਲਿੰਫ), ਰਕਤ (ਖੂਨ), ਮਾਸ (ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ), ਮੇਦ (ਚਰਬੀ), ਅਸਥਿ (ਹੱਡੀਆਂ), ਮੱਜਾ (ਮਿੱਝ), ਅਤੇ ਸ਼ੁਕ੍ਰ (ਵੀਰਜ)। ਇਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਾਰੇ ਧਾਤੂ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਆਯੁਰਵੇਦ ਸਿਹਤ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਖੁਰਾਕਾਂ, ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਆਦਤਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਵਾਤ, ਪਿੱਤ ਤੇ ਕਫ ਤਿੰਨ ਖੰਭ ਹਨ, ਉਵੇਂ ਹੀ ਆਯੁਰਵੇਦ ਤਿੰਨ ਅਧਾਰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ: ਬ੍ਰਹਮਚਰਯ (ਸੰਜਮ), ਨੀਂਦਰਾ (ਢੁਕਵਾਂ ਆਰਾਮ) ਅਤੇ ਆਹਾਰ (ਸੰਤੁਲਿਤ ਖੁਰਾਕ)।
ਭੋਜਨ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਣ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਆਹਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਆਹਾਰ ਸਾਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਲਈ ਊਰਜਾ, ਸਰੀਰ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਪਾਚਨ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਤੱਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ, ਚਮਕ ਅਤੇ ਓਜਸ ਨੂੰ ਵੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸ਼੍ਰੀਮਦ ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ, ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਤਵਿਕ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਉਸ ਭੋਜਨ ਵਜੋਂ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਸ ਹੋਵੇ, ਜਾਂ ਜੋ ਰਸੀਲਾ ਹੋਵੇ, ਚਿਕਣਾ (ਕੁਝ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਚਰਬੀ ਵਾਲਾ), ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਥਿਰਤਾ ਦੇਵੇ, ਦਿਲ ਲਈ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੋਵੇ, ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹਜ਼ਮ ਹੋ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੁਆਰਾ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਹਾਰ ਹੀ ਸੰਤੁਲਿਤ ਆਹਾਰ ਹੈ।
ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਖੁਰਾਕ “ਸਮਾਨਿਆ ਵ੍ਰਿਧੀ ਕਰਨਮ” ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮਾਨ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਧਾਤੂਆਂ (ਟਿਸ਼ੂ ਤੱਤਾਂ) ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਸ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਰਸ ਧਾਤੂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਚਰਬੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਚਰਬੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਇਸਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ, ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:
- ਉਹ ਭੋਜਨ ਜੋ ਸਰੀਰ ਦੇ ਟੁੱਟਣ-ਭੱਜਣ ਦੀ ਭਰਪਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਟਿਸ਼ੂ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਨਾਲ ਹੀ ਲਿਗਾਮੈਂਟਸ ਅਤੇ ਟੈਂਡਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੁੱਧ, ਅੰਡੇ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ।
- ਉਹ ਭੋਜਨ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗਰਮੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਨਾਜ (ਅੰਨ), ਖੰਡ, ਆਲੂ ਆਦਿ।
- ਉਹ ਭੋਜਨ ਜੋ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਜੀਵਨਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਚਮਕ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਓਜਸ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੇਸੀ ਗਾਂ ਦੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਘਿਓ, ਮੱਖਣ, ਤੇਲ ਆਦਿ।
- ਉਹ ਭੋਜਨ ਜੋ ਪਾਚਨ, ਸਮਾਈ ਅਤੇ ਨਿਕਾਸੀ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ, ਐਨਜ਼ਾਈਮ, ਮਸਾਲੇ।
(ਜਾਰੀ ਰਹੇਗਾ…)
ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ www.dhyanfoundation.com ‘ਤੇ ਜਾਓ।