
ਆਯੁਰਵੇਦ, ਜੀਵਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਪੱਧਤੀ, ਤਿੰਨ ਦੋਸ਼ਾਂ — ਵਾਤ, ਪਿੱਤ ਅਤੇ ਕਫ — ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਊਰਜਾਵਾਂ ਹਨ। ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਵੇ।
ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਹੈ ਉਹ ਹਰ ਕਿਸੇ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਣਾ, ਜੋ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਪੋਸ਼ਣ ਦੇਵੇ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰੇ, ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਵੇ, ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰੇ, ਭੋਜਨ ਪਚਾਉਣ ਅਤੇ ਗੰਦਗੀ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੇ, ਅਤੇ ਜਿਸਦਾ ਸਵਾਦ ਵੀ ਚੰਗਾ ਲੱਗੇ, ਇਹ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ। ਇਸਨੂੰ ‘ਭੋਜਨ ਦੀ ਸਾਧਨਾ’ ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ – ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਨਿਪੁੰਨ ਕਰਨਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੇ ਲਈ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ:
ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਰਸਮੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਿਸਨੂੰ ਸਾਡੇ ਵੱਡਿਆਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ – ‘ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਦੇਣ ਲਈ ਪਕਾਉਣਾ, ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨਾਲ ਪਕਾਉਣਾ’, ਫਿਰ ਵਾਤ/ਪਿੱਤ/ਕਫ਼ (ਦੋਸ਼ਾਂ) ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਤਕਨੀਕੀ ਹਿੱਸਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਖਾਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਪਾਚਨ ਅਤੇ ਸਮਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਭੁੱਖ ਲੱਗਣ ‘ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਕੁਦਰਤ ਦੀਆਂ ਤਾਲਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਅੱਗਨੀ ਜਾਂ ਪਾਚਨ ਅੱਗ ਦੇਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਇਹ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਭਾਰੀ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਸਨ – ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ।
ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋ ਭੋਜਨਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਹੀ ਗੱਲ ਖਿਡਾਰੀਆਂ, ਭਾਰੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ, ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਆਦਿ ‘ਤੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਖੁਰਾਕਾਂ ਵੀ ਮੌਸਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲਦੀਆਂ ਹਨ।
ਅੱਜ ਦੇ ਰਸਾਇਣਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ, GMOs ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਜ਼ਰਵਟਿਵਜ਼ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਆਯੁਰਵੇਦਕ ਖੁਰਾਕ ਕੁਦਰਤ ਵੱਲ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਚੋਣ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਭੋਜਨ ਤੁਹਾਡੀ ਦਵਾਈ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ — ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ, ਇਮਿਊਨਟੀ ਵਧਾਉਣਾ ਅਤੇ ਪਾਚਨ ਸੁਧਾਰਨਾ — ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਖੁਰਾਕ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਹ ਭੋਜਨ ਹੈ ਜੋ ਪੋਸ਼ਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਟੌਨਿਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਚਿਕਿਤਸਕ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਸਵਾਦ ਅਤੇ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਆਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨਾਲ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕੇਵਲ ਚੰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖਾਣਾ ਹੀ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ, ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਉਹ ਪਚਣੀਆਂ ਵੀ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਾਚਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਾਚਕਾਗਨੀ (ਪਾਚਨ ਅੱਗ) ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਸਿਰਫ ਉਨੀ ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੀ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵੀ ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ।
ਅਦਰਕ, ਜੀਰਾ ਪੁਦੀਨੇ, ਨਿੰਬੂ ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਲੂਣ ਵਰਗੇ ਮਸਾਲੇ ਭੁੱਖ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਚਨ ਅੱਗ ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪੁਦੀਨੇ ਦਾ ਪਾਣੀ, ਜਲ-ਜੀਰਾ ਵਰਗੇ ਐਪੀਟਾਈਜ਼ਰ ਚੰਗੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ।
ਭੋਜਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ, ਮਿੱਠੇ ਭੋਜਨ ਖਾਣਾ, ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਖੱਟਾ ਅਤੇ ਨਮਕੀਨ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕੌੜੇ ਕੱਸੇ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਲਾਦ) ਖਾਣਾ ਪਾਚਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਿੱਠੇ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਤੇਲ ਪਾਚਨ ਦੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਨਮਕੀਨ ਅਤੇ ਖੱਟੇ ਸਵਾਦ ਖਾਧੇ ਗਏ ਭੋਜਨਾਂ ਨੂੰ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਕੌੜੇ ਕੱਸੈਲੇ ਉਸ ਅੱਗ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਚਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਪੂਰੀ ਹੋ ਸਕੇ।
ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਾਦ ਪਸੰਦ ਹਨ – ਮਿੱਠਾ/ਨਮਕੀਨ/ਖੱਟਾ/ਗਰਮ-ਮਸਾਲੇਦਾਰ। ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਜਿਸਦਾ ਪਤਲਾ ਲੰਮਾ ਸਰੀਰ ਹੈ, ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਠੰਡਾ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਵਾਤ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਉਲਟ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਸਦੀਆਂ ਪਸੰਦਾਂ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਭੋਜਨ ਜੋ ਗਰਮ, ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਘਿਓ/ਤੇਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੈਸ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਦੇ ਹਨ – ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਦਰਕ, ਲਸਣ, ਪੱਕੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਅਨਾਜ, ਅੰਡੇ, ਕੁਦਰਤੀ ਮਿੱਠੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਹਿਦ – ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਪਿੱਤ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਗਰਮ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਠੰਡੇ ਭੋਜਨ, ਘਿਓ, ਨਾਰੀਅਲ ਵਰਗੇ ਠੰਡੇ ਤੇਲ, ਤਰਲ, ਮਿੱਠੇ, ਕੌੜੇ ਅਤੇ ਕੱਸੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਲਾਦ, ਸਾਗ, ਮਿੱਠੇ ਫਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਰਮ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਚੰਗੇ ਹਨ।
ਕਫ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਆਲਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗਰਮ ਸੁੱਕੇ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਭੋਜਨਾਂ ਤੋਂ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣਗੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ – ਬੇਸਨ (ਛੋਲਿਆਂ ਦਾ ਆਟਾ), ਗਰਮ ਮਸਾਲੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੌਂਗ ਅਤੇ ਕਾਲੀ ਮਿਰਚ, ਤਿੱਖੇ ਸਵਾਦ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਦਰਕ-ਨਿੰਬੂ, ਲਸਣ ਦੀ ਚਟਨੀ ਅਤੇ ਮਸਾਲੇ ਵਾਲੀ ਚਾਹ।