ਨਵਰਾਤਰੀ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਸਰਦੀਆਂ ਤੋਂ ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਤੋਂ ਸਰਦੀਆਂ। ਆਯੁਰਵੇਦ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਮੀਂਹ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋਏ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਨਵਰਾਤਰੀ ਦੀਆਂ ਨੌਂ ਰਾਤਾਂ ਅਤੇ ਦਸ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਦਸ ਰੂਪਾਂ – ਸ਼ੈਲਪੁਤਰੀ, ਬ੍ਰਹਮਚਾਰਿਨੀ, ਚੰਦਰਕਾਂਤਾ, ਕੁਸ਼ਮਾਂਡਾ, ਸਕੰਦਮਾਤਾ, ਕਾਤਿਆਯਨੀ, ਕਾਲਰਾਤਰੀ, ਮਹਾਗੌਰੀ, ਸਿੱਧਿਦਾਤਰੀ ਅਤੇ ਅਪਰਾਜਿਤਾ – ਦੀ ਊਰਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਨਵਰਾਤਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਖਾਸ ਉਦੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਵਰਾਤਰੀ ਦੌਰਾਨ ਜਿਵੇਂ ਮੌਸਮ ਬਦਲਦਾ ਹੈ, ਤਿਵੇਂ ਹੀ ਇਸ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਊਰਜਾਵਾਂ ਅਸੰਤੁਲਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸੰਤੁਲਨ ਵੱਲ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੌਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਣ ਸ਼ਕਤੀ ਇੱਕ ਮੁੜ-ਸੰਰੇਖਣ (re-alignment) ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ, ਭਾਵ, ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਮੌਸਮ ਲਈ ਅਸੰਤੁਲਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸੰਤੁਲਨ ਵੱਲ।
ਇਸ ਮੁੜ-ਸੰਰੇਖਣ ਲਈ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹਲਕਾ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਡੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੌਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਜਾਂ ‘ਉਪਵਾਸ’ ਦਾ ਨਿਯਮ ਬਣਾਇਆ। ਉਪਵਾਸ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਖਾਣਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ, ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਕਾਫੀ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ, ਸਾਧਕ ਇਸਦੇ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਵਾਸ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ, ਸਾਧਨਾ ਦੌਰਾਨ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮਚਰਿਆ ਦਾ ਪਾਲਣ, ਭੋਜਨ ਸਿਰਫ਼ ਊਰਜਾ ਲਈ ਲੈਣਾ ਨਾ ਕਿ ਸੁਆਦ ਲਈ, ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਨਿਯਮਾਂ (ਮੰਤਰ, ਧਿਆਨ ਜਾਂ ਤੰਤਰਿਕ ਸਾਧਨਾ) ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਇੰਦ੍ਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਕਰਮ ਆਪਣੇ ਇਸ਼ਟ ਦੇਵਤਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਦਾਨ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਾਧਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਨਵਰਾਤਰੀ ਦੇ ਉਪਵਾਸ ਸਰੀਰਿਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸ਼ੁੱਧੀਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਉਪਵਾਸ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਡੀਟੌਕਸ ਕਰਨ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਖਾਸ ਮੰਤਰਾਂ ਦਾ ਜਾਪ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲਈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੌਂ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ – ਧੁੰਨੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ, ਧੁੰਨੀ ਅਤੇ ਮੋਢਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਅਤੇ ਉੱਪਰਲਾ ਸਿਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ, ਜੋ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ, ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਦੀ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। 9 ਦੇਵੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ 3 ਦੇਵੀਆਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਆਦਿ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ 3 ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ 3-3 ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੁੱਲ 9 ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪਹਿਲੇ 3 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਧਕ ਮਸਾਲੇਦਾਰ ਭੋਜਨ ਖਾਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਵੇਰ-ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਵੇਲ਼ੇ ਮਾਂ ਦੁਰਗਾ ਦਾ ਆਹਵਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੰਤਰਾਂ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਘਿਓ ਦੇ ਨਾਲ ਕਾਲੇ ਤਿਲਾਂ ਦੀ ਆਹੂਤੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸੀ ਗਾਂ ਦੇ ਉਪਲੇ ਅਤੇ ਪਲਾਸ਼ ਦੀ ਸਮਿਧਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਗਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਾਧਕ ਅੰਨ ਦਾ ਸੇਵਨ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹਲਕਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਹਲਕਾ ਭੋਜਨ ਹੀ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਵੇਲ਼ੇ ਮਾਂ ਲਕਸ਼ਮੀ ਲਈ ਘਿਓ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿੱਠੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਆਹੂਤੀ ਦੇ ਕੇ ਹਵਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਖਰੀ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਾਧਕ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਜੂਸ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਦੁੱਧ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪਸ਼ੂ ਉਤਪਾਦ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਵੇਲ਼ੇ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਲਈ ਘਿਓ ਅਤੇ ਗੁੱਗਲ ਦੀ ਆਹੂਤੀ ਦੇ ਕੇ ਹਵਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 10ਵੇਂ ਦਿਨ, ਪੂਰਾ ਉਪਵਾਸ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਮਾਂ ਦੁਰਗਾ ਜਾਂ ਮਾਂ ਕਾਲੀ ਦਾ ਆਹਵਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਰਾਵਣ ਨੇ ਮਾਂ ਕਾਲੀ ਦਾ ਅਤੇ ਰਾਮ ਨੇ ਮਾਂ ਦੁਰਗਾ ਦਾ ਆਹਵਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਲੋੜੀਂਦਾ ਮੁੜ-ਸੰਰੇਖਣ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਧਕ ਆਪਣੀ ਸਾਧਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੇ ਗਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਂ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਯੋਗ ਸਾਧਨਾ ਨਾਲ, ਸਾਰੀਆਂ ਊਰਜਾਵਾਂ ਜੋ ਆਹਵਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਾਧਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਵਰਾਤਰੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮੌਸਮ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਊਰਜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੇ ਦਿਨ ਹਨ। 9 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਮੁੜ-ਸੰਰੇਖਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 10ਵੇਂ ਦਿਨ ਨਵੀਆਂ ਊਰਜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋ।
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ 9 ਦਿਨ ਵਰਤ ਰੱਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹਲਕਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ 10ਵੇਂ ਦਿਨ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰਾ ਕੂੜਾ ਵਾਪਸ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਉਂਦੇ ਹੋ। ਵਰਤ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਤਕਨੀਕ ਤਾਂ ਹੀ ਫਲ ਦੇਵੇਗੀ ਜੇਕਰ ਇਸਨੂੰ ਨਿਰਲੇਪਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ, ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਗੁਰੂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਸ਼ਿਆ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਪਵਾਸ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਸਨਾਤਨ ਕ੍ਰਿਆ ਵਰਗੇ ਯੋਗਿਕ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਵਿੱਚ ਉਪਵਾਸ ਰੱਖਣਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਧਿਆਨ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਪਿੱਛੇ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਹਨ। ਉਹ ਧਿਆਨ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਵੈਦਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਮਾਹਰ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ, ‘ਸਨਾਤਨ ਕ੍ਰਿਆ, ਦ ਏਜਲੈੱਸ ਡਾਇਮੇਂਸ਼ਨ’ ਬੁਢਾਪੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਸੰਬੰਧੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਖੋਜ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਨਾਤਨ ਕ੍ਰਿਆ ‘ਤੇ ਨਿਯਮਤ ਸੈਸ਼ਨ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ www.dhyanfoundation.com ‘ਤੇ ਜਾਓ ਜਾਂ dhyan@dhyanfoundation.com ‘ਤੇ ਈਮੇਲ ਕਰੋ।