ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਅਤੇ ਜੰਗਬੰਦੀ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਉਹੀ ਗਲਤੀ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਦੁਸ਼ਮਣ ਪ੍ਰਤੀ ਤਰਸ ਅਤੇ ਮਾਫ਼ੀ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਆਦਤ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਗਲਤੀ: 1191 ਵਿੱਚ ਤਰੈਣ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ। ਪਰ 1192 ਵਿੱਚ, ਗੌਰੀ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਚੌਹਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਭੂਗੋਲ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਕੀ ਅਸੀਂ ਵੀ ਅੱਜ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗ ਕੇ ਉਹੀ ਗਲਤੀ ਦੁਹਰਾ ਰਹੇ ਹਾਂ?
ਇਤਿਹਾਸ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੀਉਂਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕਿਸੇ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਪਤਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਸਬੂਤ ਹੈ। ਵਾਰ-ਵਾਰ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਪ੍ਰਤੀ ਦਇਆ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਗਲਤੀ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਮੱਧਯੁਗੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸੰਦਰਭ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕ ਹੈ।
ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ: ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਰਾਜੇ ਦੀ ਗਲਤੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਅਦੁੱਤੀ ਹਿੰਮਤ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਕਈ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਦਿਖਾਈ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਆਈ, ਤਾਂ ਮਾਫ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਉਸਨੂੰ ਭਾਰੀ ਮਹਿੰਗੀ ਪਈ। ਚੌਹਾਨ ਨੇ 1191 ਵਿੱਚ ਤਰੈਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਘੋਰੀ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾ ਕੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ। ਅਗਲੇ ਹੀ ਸਾਲ, 1192 ਵਿੱਚ, ਘੋਰੀ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਰ ਚੌਹਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਉਹ ਪਲ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਇਤਿਹਾਸ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਂਦਾ ਹੈ: ਕੀ ਅਸੀਂ ਦੁਬਾਰਾ ਉਹੀ ਗਲਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ? ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ, ਤਾਂ ਕੀ ਅਸੀਂ ਵੀ ਉਸੇ ਗਲਤੀ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੇ ਹਾਂ? ਵਾਰ-ਵਾਰ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਣਾ, ਨਰਮੀ ਅਤੇ ਗਲਤੀਆਂ ਤੋਂ ਨਾ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਆਦਤ ਸਾਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸਰਹੱਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ, ਹਰ ਵਾਰ ਚੁੱਪ, ਸਮਝੌਤਾ ਅਤੇ ਮੁਆਫ਼ੀ ਸਾਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਕੀ ਅਸੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਵੀ ਉਹੀ ਗਲਤੀ ਦੁਹਰਾ ਰਹੇ ਹਾਂ? ਅੱਜ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਸੇ ਗਲਤੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਾਰਤਾ, ਜੰਗਬੰਦੀ ਸਮਝੌਤੇ, ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਹਰ ਕੰਮ ਲਈ ਮੁਆਫ਼ੀ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਇੱਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ?
ਕੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਮਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ, ਜੋ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਾਡੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਇਰਤਾਪੂਰਨ ਹਮਲੇ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅੱਤਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸਪਾਂਸਰ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਗੌਰੀ ਨੇ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੀ ਸਾਡੀ ਹਰ ਮੁਆਫ਼ੀ ਅਤੇ ਨਰਮੀ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਰਹੱਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਜਾਂ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਿਆਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਕੂਟਨੀਤਕ ਮੰਚਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਅਸੀਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੁਲ੍ਹਾ-ਸਫਾਈ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਓਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਅਤੇ ਹਮਲਾਵਰਤਾ ਦੀ ਨੀਤੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਜੇਕਰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਅਣਡਿੱਠ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਗਲਤੀ ਹੋਵੇਗੀ।
ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਹਰ ਮੋਰਚੇ ‘ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਫੌਜੀ ਸਹਾਇਤਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਵਿੱਤੀ ਮਦਦ। ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਅਕਸਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਉਸ ਸਮਰਥਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ – ਕੀ ਸਾਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਮਾਫ਼ੀ ਦੇਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ‘ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ?
ਕੀ ਅਮਰੀਕਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਿਰਯਾਤਕ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਣਨੀਤਕ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਕੀ ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਆ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਬਣਾਈਏ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਬਾਹਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਾ ਰਹਿਣਾ ਪਵੇ?
ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਉਸੇ ਦੁਖਾਂਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ਜਿਸਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਦੀ ਆਦਤ ਸਾਨੂੰ ਬਹਾਦਰ ਤੋਂ ਬੇਵੱਸ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਸਾਡੇ ਮਾਣ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਸਬਕ ਸਿੱਖੀਏ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਈਏ। ਮਾਫ਼ੀ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਚੱਟਾਨ ਵਾਂਗ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਵਾਂਗ ਸਖ਼ਤ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਛੁਪਿਆ ਸੁਨੇਹਾ ਇਹ ਹੈ – ਮੁਆਫ਼ੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹਿੰਮਤ, ਅਤੇ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਬਜਾਏ ਦ੍ਰਿੜਤਾ।
ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਇਸ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਬਾਹਰੀ ਤਾਕਤਾਂ ਸਾਡੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦ੍ਰਿੜ ਅਤੇ ਅਡੋਲ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੁਆਫ਼ੀ ਦੀ ਥਾਂ ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਥਾਂ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਸੰਕਟਾਂ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕੀਏ।