ਫਾਲਗੁਣ ਪੂਰਨਿਮਾ ਤੋਂ ਪੰਚਮੀ ਤੱਕ। ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਖੇਤਰੀ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਤੋਂ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਮ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਰੀ, ਡੋਲਯਾਤਰਾ, ਗੋਆ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਮਗਾ, ਹੋਲੀ, ਹੁਤਾਸ਼ਾਨੀ ਮਹੋਤਸਵ ਅਤੇ ਹੋਲਿਕਾਦਹਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਾਮਦਹਨ (ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜਲਣ)। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਡੋਲਯਾਤਰਾ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਵਸੰਤੋਤਸਵ ਜਾਂ ਵਸੰਤਗਮਨੋਤਸਵ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਯਾਨੀ ਕਿ ਬਸੰਤ (ਬਸੰਤ) ਰੁੱਤ ਦੇ ਸਵਾਗਤ ਲਈ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਤਿਉਹਾਰ।’
ਹੋਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ, ‘ਇੱਕ ਵਾਰ ਧੂੰਧਾ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਮਾਦਾ ਰਾਕਸ਼ਸ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਭਜਾਉਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ; ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਹਟੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤੇ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਅੱਗ ਬਾਲ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਹ ਉਸ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਈ।
ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਹੋਲੀ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਪੂਤਨਾ ਦਾ ਪੁਤਲਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਲੀ ਤਿਉਹਾਰ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਬਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੰਘੂੜੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਚੰਦਰ ਮਹੀਨੇ ਫੱਗਣ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ, ਪੂਤਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁਤਲਾ ਸਾੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਵਾਰ, ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਤਪੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਮਗਨ ਸਨ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਮਦਨ (ਕਾਮਦੇਵ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਦੇਵਤਾ ਜੋ ਇੱਛਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੈ) ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਫਿਰ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਕਿ ਕੌਣ ਉਸਨੂੰ ਭਟਕਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਮਦਨ ਨੂੰ ਸਾੜ ਕੇ ਸੁਆਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਕਾਮਦੇਵ (ਕਾਮਨਾ ਦੇ ਦੇਵਤਾ) ਦੇ ਜਲਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਿਨ, ਮਦਨ ਦਾ ਪੁਤਲਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹੋਲੀ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਮਦਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਇਸ ਲਈ ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ।’ ਹੋਲੀ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਹੋਲੀ ਮਨਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਹ ਗ੍ਰਾਮਦੇਵਤਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਗ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਕੈਸਟਰ-ਤੇਲ ਦਾ ਪੌਦਾ, ਨਾਰੀਅਲ ਜਾਂ ਸੁਪਾਰੀ ਦਾ ਰੁੱਖ ਜਾਂ ਗੰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸੁੱਕੇ ਗੋਬਰ ਦੇ ਕੇਕ ਅਤੇ ਸੁੱਕੀ ਲੱਕੜ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ਼ਨਾਨ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਕਾਲ ਦੇ ਪਾਠ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਸਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ – “ਧੂੰਧਾ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਪਾਉਣ ਲਈ, ਸਾਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਹੋਲਿਕਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਮਰਾਂ, ਲੰਿਗਾਂ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਏਕਤਾ, ਮਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਹੋਲੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮਨ ਦੇ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਦਵੈਸ਼ ਨੂੰ ਭੁੱਲ, ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਨਵਿਆਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਹੈ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਹੋਲੀ ਜੀਵਨ, ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਇਸਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ। ਹੋਲੀ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ “ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ” ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਜੀਵੰਤ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਹੋਲੀ ਤਿਉਹਾਰ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਚੀਜ਼ ਖੁਸ਼ੀ, ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਹੈ ਜੋ ਇਹ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਉਮਰ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ ਦੇ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਸੰਤ ਦੇ ਆਗਮਨ ਅਤੇ ਬੁਰਾਈ ਉੱਤੇ ਚੰਗਿਆਈ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।