ਨਹਿਰਾਂ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਆਦਿਕਾਲ ਤੋਂ ਖਾਸ ਮਹੱਤਤਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਖਾਸਕਰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਭਲੀਭਾਂਤ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਦੇ ਸਾਡੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਨਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਨਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਕੱਸੀਆਂ ਸੂਏ ਹੀ ਇੱਕ ਮਾਤਰ ਸੰਚਾਈ ਦਾ ਸਾਧਨ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਾਰੀ ਲੈਂਦਿਆਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕ ਗੀਤ ਘੜੇ ਗਏ। ਮਿਸਾਲਨ:
ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੋਵੇਂ ਇੱਕ ਮੈਂ ਹੋਵਾਂ। ਇੱਕ ਹੋਵੇ ਨਹਿਰ ਕਿਨਾਰਾ,
ਨੀ ਮੱਛਲੀ ਦਾ ਪੱਤ ਬਣਕੇ, ਰੰਗ ਚੂਸਲਾਂ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਰਾ।
ਖੈਰ, ਆਧਨਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਆਉਣ ਨਾਲ ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਤਾਂ ਨਹਿਰਾਂ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਪਰ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਜੋ ਨਹਿਰ ਉੱਪਰ ਵਸਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਨਹਿਰ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਹਿਰ ਹੀ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਹੈ ਤੇ ਨਹਿਰ ਹੀ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਬਾਸਿੰਦਿਆਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਸਾਧਨ। ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਇੱਟਲੀ ਦਾ ਵੈਨਿਸ ਅਤੇ ਨਹਿਰ ਹੈ ਗ੍ਰੈਂਡ ਕਨਾਲ।
ਗ੍ਰੈਂਡ ਕੈਨਾਲ, ਵੈਨਿਸ, ਇਟਲੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਜਲ ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਚੈਨਲ ਹੈ, ਜੋ ਸੈਨ ਮਾਰਕੋ ਬੇਸਿਿਲਕਾ ਤੋਂ ਸਾਂਤਾ ਚਿਆਰਾ ਚਰਚ ਤੱਕ ਮੜ੍ਹਕ ਨਾਲ ਵਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੈਨਿਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰੈਂਡ ਕੈਨਾਲ ਨਹਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਾ ਸੈਂਟਾ ਲੂਸੀਆ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਸਿਰਾ ਸੈਨ ਮਾਰਕੋ ਦੇ ਬੇਸਿਨ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਪੁੱਠੀ ਐੱਸ ਵਰਗੇ ਅਕਾਰ ਦੀ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨਹਿਰ ਅਤੇ ਵੈਨਿਸ ਸ਼ਹਿਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਜਿੰਦ-ਜਾਨ ਹਨ। ਅਗਰ ਵੈਨਿਸ ਨੂੰ ਪਿਉ ਮੰਨ ਲਈਏ ਤਾਂ ਗ੍ਰੈਂਡ ਕਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਪੁੱਤ ਹੈ।
ਤਕਰੀਬਨ 3.8 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (2.4 ਮੀਲ) ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਵੱਧ ਲੰਮੀ ਅਤੇ 30 ਤੋਂ 70 ਮੀਟਰ (100 ਅਤੇ 225 ਫੁੱਟ) ਚੌੜੀ, ਗ੍ਰੈਂਡ ਕੈਨਾਲ ਦੀ ਔਸਤਨ ਡੂੰਘਾਈ 5 ਮੀਟਰ (17 ਫੁੱਟ) ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਛੋਟੀਆਂ ਨਹਿਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਜੁੜਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਜਲ ਮਾਰਗ ਵੈਨੇਸ਼ੀਅਨ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵਾਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ। ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਗੌਂਡਲਾ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੇ ਮਨਪਸੰਦ ਹਨ, ਪਰ ਹੁਣ ਮੋਟਰਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਜਨਤਕ-ਟ੍ਰਾਂਜ਼ਿਟ ਵਾਟਰ ਬੱਸਾਂ (ਵੈਪੋਰੇਤੋ) ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਵਾਟਰ ਟੈਕਸੀਆਂ ਨਾਲ ਇਹ ਗ੍ਰੈਂਡ ਕੈਨਾਲ ਹਰ ਸਮੇਂ ਭਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪੁਲਿਸ, ਫਾਇਰ, ਅਤੇ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਮੈਡੀਕਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਾਇਰਨ ਨਾਲ ਲੈਸ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਉੱਚ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਂਡ ਕੈਨਾਲ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਵੈਨਿਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਸਾਰੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਦਰਮਦਾਰ ਇਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਕੈਨਾਲ ਉੱਤੇ ਹੀ ਟਿੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਗ੍ਰੈਂਡ ਕੈਨਾਲ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ 170 ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਮਾਰਤਾਂ ਕਤਾਰਬੱਧ ਹਨ। ਗ੍ਰੈਂਡ ਕੈਨਾਲ ਰੋਮਨੈਸਕ (1000 ਈ: ਤੋਂ 1150 ਈ:) (੍ Romanesque), ਗੋਥਿਕ (12ਵੀਂ ਤੋਂ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਦੌਰ) ( Gothic,)ਅਤੇ ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ (14ਵੀਂ ਤੋਂ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਦੌਰ) (੍ Renaissance) ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਪੁਰਾਤਨ ਮਹਿਲਾਂ, ਚਰਚਾਂ, ਹੋਟਲਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਨਤਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆ ਤੋਂ ਮੱਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਬਾਕੀ ਹਨ, ਵੈਨਿਸ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮਹਿਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਠੋਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਾਦੋਰੋ ਇੱਕ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਮਹਿਲ, ਜੋ ਕਿ ਉੱਘੇ ਕੋਨਟਾਰੀਨੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਾਰੀਨੋ ਕੌਂਟਾਰੀਨੀ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਮੁਰੰਮਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਸਜਾਵਟੀ ਨਕਾਬ ਗ੍ਰੈਂਡ ਕੈਨਾਲ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੁਭਾਉਣੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਪਲਾਜ਼ੋ ਪੇਸਾਰੋ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। 1710 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ, ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰ, ਬਾਲਦਾਸਾਰੇ ਲੌਂਗਹੇਨਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਵੈਨਿਸ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਕਲਾ ਦੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੈਲਰੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਓਰੀਐਂਟਲ ਆਰਟ ਦਾ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਹੈ।
ਗ੍ਰੈਂਡ ਕੈਨਾਲ ਉੱਪਰ ਕੇਵਲ ਚਾਰ ਪੁੱਲ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਅਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ, ਰਿਆਲਟੋ ਬ੍ਰਿਜ ਹੈ। 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਐਂਟੋਨੀਓ ਡਾ ਪੋਂਟੇ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਰਿਆਲਟੋ ਬ੍ਰਿਜ ਲਗਭਗ ਮੱਧ ‘ਤੇ ਨਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਕਾਦਮੀਆ ਪੁਲ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਪੈਦਲ ਆਵਾਜਾਈ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਸਿਰੇ ‘ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਨੂੰ 1932 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੱਕੜ ਦੇ ਪੁਲ ਦੁਆਰਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਅਸਥਾਈ ਹੋਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਸਥਾਈਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਡਿਗਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਸਟੀਲ ਨਾਲ ਮਜਬੂਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸੇ ਸਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੱਕ ਆਸਾਨ ਪਹੁੰਚ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਸਿਰੇ ‘ਤੇ ਸਕਾਲਜ਼ੀ ਬ੍ਰਿਜ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਵਿਧਾਨ ਪੁਲ (Constitution Bridge), ਸਪੈਨਿਸ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਸੈਂਟੀਆਗੋ ਕੈਲਟਰਾਵਾ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2008 ਵਿੱਚ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਕੈਲਜ਼ੀ ਬ੍ਰਿਜ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਰੋਮ ਸਕੁਏਅਰ ਵਿਖੇ ਬੱਸ ਟਰਮੀਨਲ ਅਤੇ ਪਾਰਕਿੰਗ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰੈਂਡ ਕੈਨਾਲ ਵਿੱਚ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਫਰ ਕਰਨਾ ਇਉਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸਵਰਗ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੋਈਏ।