ਪੱਤਰਕਾਰ ਤੇ ਕਾਲਮਨਵੀਸ
ਭਾਰਤ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ ਪਰ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਮੀਆਂ ਕਾਰਨ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਮੈਸੂਰ-ਦਰਭੰਗਾ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਸਿਗਨਲ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਚੇਨਈ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ ਮਾਲ ਰੇਲਗੱਡੀ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਗਈ, ਜੋ ਕਿ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਪਾਵਾਂ ਦੀ ਤੁਰੰਤ ਲੋੜ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਰੇਲਵੇ ਨੈੱਟਵਰਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਜਿਹੇ ਹਾਦਸਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਣ ਟਰੇਨਾਂ ‘ਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਰੇਲਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਣਗੇ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਟਰੇਨ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ।
ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਹਰ ਰੋਜ਼ ਭਾਰਤੀ ਰੇਲਵੇ ਇੱਕ ਲੱਖ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੈਲੇ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਵਿਆਪੀ ਟ੍ਰੈਕ ਨੈੱਟਵਰਕ ‘ਤੇ ਲਗਭਗ 2.5 ਕਰੋੜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। 2019-20 ਲਈ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਰੇਲਵੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ 70 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਰੇਲ ਹਾਦਸਿਆਂ ਲਈ ਪਟੜੀ ਤੋਂ ਉਤਰਨਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ 68 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਅਤੇ ਟੱਕਰਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕੁੱਲ ਹਾਦਸਿਆਂ ਦਾ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 14 ਅਤੇ 8 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਸਾਲ 2019-20 ਦੌਰਾਨ 33 ਯਾਤਰੀ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਸੱਤ ਮਾਲ ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ 40 ਪਟੜੀ ਤੋਂ ਉਤਰਨ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 17 ਟ੍ਰੈਕ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪਟੜੀ ਤੋਂ ਉਤਰੇ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ, ਇੰਜਣਾਂ, ਡੱਬਿਆਂ ਅਤੇ ਵੈਗਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਨੌਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ।
ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਦਾ ਪਟੜੀ ਤੋਂ ਉਤਰਨਾ ਰੇਲਵੇ ਲਈ ਮੁਸੀਬਤ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਪਟੜੀ ਤੋਂ ਉਤਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਟ੍ਰੈਕ ਖਰਾਬ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਕੋਚ ਟੁੱਟ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਰੇਲ ਹਾਦਸਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਰੇਲ ਪਟੜੀਆਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਧਾਤ ਦੇ ਬਣੇ ਰੇਲਵੇ ਟਰੈਕ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਕਾਰਨ ਸੁੰਗੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਤ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ. ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਢਿੱਲੇ ਟਰੈਕ ਨੂੰ ਕੱਸਣਾ, ਸਲੀਪਰਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਅਤੇ ਸਵਿੱਚਾਂ ਨੂੰ ਲੁਬਰੀਕੇਟ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਐਡਜਸਟ ਕਰਨਾ, ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਟਰੈਕ ਦੀ ਜਾਂਚ ਪੈਦਲ, ਟਰਾਲੀ, ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਾਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਹਾਦਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਰਗ ਅਜੇ ਵੀ ਮੈਨੂਅਲ ਸਿਗਨਲਿੰਗ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹਨ, ਮਨੁੱਖੀ ਗਲਤੀ ਦੇ ਜੋਖਮ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਹਾਦਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਕ ਹੈ। 2024 ਮੈਸੂਰ-ਦਰਭੰਗਾ ਟੱਕਰ ਇੱਕ ਸਿਗਨਲ ਫੇਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਰੇਲਗੱਡੀ ਗਲਤ ਟ੍ਰੈਕ ਲੈ ਗਈ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ-ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਰਗੇ ਰੂਟਾਂ ‘ਤੇ ਭਾਰੀ ਭੀੜ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅਕਸਰ ਦੇਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨੈੱਟਵਰਕ ‘ਤੇ ਦਬਾਅ ਵਧਣ ਕਾਰਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸ਼ਸਤਰ-ਵਰਗੇ ATP ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕਾਰਨ ਓਵਰਸਪੀਡਿੰਗ ਜਾਂ ਸਿਗਨਲ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਟੱਕਰਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਟ੍ਰੈਕ, ਮਾੜੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਦੇ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਕਸਰ ਪਟੜੀ ਤੋਂ ਉਤਰਨ ਅਤੇ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ। 2017 ਕਲਿੰਗਾ ਉਤਕਲ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦੇ ਪਟੜੀ ਤੋਂ ਉਤਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਟ੍ਰੈਕ ਦੀ ਮਾੜੀ ਸਥਿਤੀ ਸੀ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਰਮਚਾਰੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਪਾਇਲਟ, ਅਕਸਰ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗਲਤੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਕੰਪਟਰੋਲਰ ਅਤੇ ਆਡੀਟਰ ਜਨਰਲ ਦੀ 2021 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਨੇ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਟਾਫ ਦੀ ਘਾਟ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਪੁਰਾਣੇ ਡੱਬਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਾਦਸਾਗ੍ਰਸਤ ਡਿਜ਼ਾਈਨ।
2023 ਓਡੀਸ਼ਾ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ICF ਕੋਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਆਧੁਨਿਕ LHB ਕੋਚਾਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਰੋਧਕ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। 2023 ਬਾਲਾਸੋਰ ਦੁਰਘਟਨਾ ਨੂੰ ਮਲਬਾ ਹਟਾਉਣ ਲਈ 6 ਘੰਟਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਚਾਅ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਹੋਈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਮੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਕਵਚ’ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਕਵਚ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਲਾਲ ਸਿਗਨਲ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖਤਰਨਾਕ ਟੱਕਰਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੇਲਵੇ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਦਿੱਲੀ-ਮੁੰਬਈ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ-ਹਾਵੜਾ ਮਾਰਗਾਂ ‘ਤੇ ਕਵਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਘਟਨਾਵਾਂ ‘ਚ ਕਮੀ ਆਈ। ਕਵਚ ਪਤਾ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਇੱਕੋ ਟ੍ਰੈਕ ‘ਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਟੱਕਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬ੍ਰੇਕ ਲਗਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਕਵਚ ਨੇ ਟੈਸਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਸੰਭਾਵਿਤ ਹਾਦਸਿਆਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਟਾਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਸਪੀਡ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਨਾਜ਼ੁਕ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਕਰਕੇ, ਮਨੁੱਖੀ ਗਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।