ਦੀਵਾਲੀ ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦਾਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਕਈ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁਮਿਆਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਲਾ ਕ੍ਰਿਤਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਕਲਾ ਕਿਤੇ ਨਾਲ ਕਿਤੇ ਲੁਪਤ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਬਨਾਵਟੀ ਦੀਵਿਆਂ ਅਤੇ ਚੀਨ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਲੜੀਆਂ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਾਲੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੋਰ ਵਸਤਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਖਿੱਚ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਇਸ ਕਲਾ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਲੋਕ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਦੀਵਾਲੀ ਸਮੇਂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਬਣਾਉਣਾ ਇਹ ਇਕ ਕਲਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀਆਈ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਕਾਰਨ ਲੋਪ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਦੀਵਾਲੀ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵੇ ਬਾਲਣਾ ਸਾਡੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਇਸ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਤਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਾਂਭਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸਾਥ ਦੀ ਬੁਹਤ ਜਰੂਰਤ ਹੈ।
ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਦੀਆਂ’ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅੰਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਕੇਵਲ ਰੋਸ਼ਨੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਡੂੰਘੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਦੀਵੇ, ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਕਪਾਹ ਦੀ ਬੱਤੀ ਨਾਲ ਬਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਹਨੇਰੇ ‘ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਬੁਰਾਈ ‘ਤੇ ਚੰਗਿਆਈ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀਆ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਜਾਦੂਈ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਹੈ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਟਿਮਟਿਮਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਨਿੱਘ ਅਤੇ ਯਾਦਾਂ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੀ ਦਾਦੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਦੀਵੇ ਦੀ ਲਾਟ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕਤਾ ਅਤੇ ਦੈਵੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਼ਬਿਜਲਈ ਲਾਈਟਾਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਰਵਾਇਤੀ ਦੀਵੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਧੇਰੇ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ, ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਊਰਜਾ-ਕੁਸ਼ਲ ਹਨ। ਨਾਲ ਹੀ, ਉਹ ਸਜਾਵਟ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਦਿਲਚਪ ਤੇ ਜਗਮਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਬਾਲਕੋਨੀ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਼ਬਿਜਲਈ ਲਾਈਟਾਂ ਨੂੰ ਲਪੇਟ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਲਾਈਟਾਂ ਦੀ ਚਮਕਦਾਰ ਡਿਸਪਲੇ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ।
ਅੱਜ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਲਈ ਲਿਡ ਬਿਜਲਈ ਲਾਈਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਮੌਸਮ-ਰੋਧਕ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਪੂਜਾ ਅਰਦਾਸ ਦੀ ਰਸਮ ਲਈ ਅੱਜ ਵੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਹ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਵਿੱਚ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਅਟੱਲ ਤੱਤ ਜੋੜਦੇ ਹਨ।
ਆਖਰਕਾਰ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵੇ ਜਾਂ ਲਿਡ ਲਾਈਟਾਂ ਹੋਣ, ਦੀਵਾਲੀ ਦਾ ਸਾਰ ਰੋਸ਼ਨੀ, ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਇੱਕਜੁਟਤਾ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਜੋ ਵੀ ਤੁਹਾਡੀ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਘਰ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਲਈ ਵਿਕਲਪ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ!
ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾਲੀ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦੀਵੇ ਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਘੁਮਿਆਰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ਼ਨੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜੱਦੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਮੋੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਤੇ ਦੀਵੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਿਹਨਤ ਬਹੁਤ ਲਗਦੀ ਹੈ ਮਗਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਉਹ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਇਹ ਕਿੱਤਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ । ਘੁਮਿਆਰਾਂ ਲਈ ਦੀਵਾਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਤਿਉਹਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਮਗਰ ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਦੀਵਿਆਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਚਾਈਨੀਜ਼ ਲੜੀਆਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਹੈ ਮਗਰ ਹੁਣ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਚਾਈਨੀਜ਼ ਲਾਈਟਾਂ ਛੱਡ ਕੇ ਦੀਵਿਆਂ ਵੱਲ ਫਿਰ ਤੋਂ ਰੁਝਾਨ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਇਹਨਾਂ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ , ਹਿਮਾਚਲ ਸਰਕਾਰ ਵਾਂਗ ਇਹਨਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸੰਦ ਮੁਫ਼ਤ ਮੁਹਈਆ ਕਰਵਾਏ ਤੇ ਇਹ ਅਲੋਪ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜੀਵਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਦੀਵਾਲੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦੀਵਿਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰ। ਦੀਪਾਵਲੀ ਸ਼ਬਦ ‘ਦੀਪ’ ਅਤੇ ‘ਆਵਲੀ’ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਆਵਲੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਤਾਰ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਪਾਵਲੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦੀਵਿਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰ। ਕਰਵਾ ਚੌਥ ਹੋਵੇ ਜਾਂ , ਅਸ਼ਟਮੀ , ਦੀਪਾਵਲੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਤਿਉਹਾਰ, ਘੁਮਿਆਰ ਦੇ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾਲੀ ਮੌਕੇ ਦੀਵਿਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਮਹੱਤਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤੇ ਲੋਕ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਣੇ ਦੀਵੇ ਹੀ ਬਾਲਦੇ ਸਨ ਮਗਰ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਨੇ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਇਸ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਸੱਟ ਮਾਰੀ ਹੈ ।ਘੁਮਿਆਰ ਦੇ ਪਹੀਏ ਤੋਂ ਬਣੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੀਵੇ ਦੀਵਾਲੀ ‘ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਾਉਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਬਦਲਦੇ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਮਾਹੌਲ ‘ਚ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਘੁਮਿਆਰ ਅੱਜ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਚੱੁਕੇ ਹਨ।
ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਈਨੀਜ਼ ਲੜੀਆਂ ਦੀ ਚਮਕ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਫਿੱਕੀ ਪਾਉਣ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵੇ ਜਗਾ ਕੇ ਦੀਵਾਲੀ ਮਨਾਉਂਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ ਪਰ ਅੱਜ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਦੀਵਿਆਂ ਨੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵਿਆਂ ਦੀ ਮਹਿਕ ਖੋਹ ਲਈ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਘੁਮਿਆਰ ਦੁਖੀ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੀਵਾਲੀ ਮੌਕੇ ਘਰ-ਘਰ ਦੀਵੇ ਜਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਘੁਮਿਆਰਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਦੀ ਮਾਰ ਪਈ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੀਵੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਖੁਦ ਦੀਵੇ ਜਗਾਉਣ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਹਨੇਰਾ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਡੰਬਨਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਕਿ ਦੀਵਾਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇ ਆਗਮਨ ਲਈ ਮੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਦੀਵਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਲਕਸ਼ਮੀ ਗਣੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਗਰ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਘੁਮਿਆਰਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਰਵਾਇਤੀ ਦੀਵਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਰੰਗੀਨ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਬਲਬਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਹੈ।
ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਅਜਿਹਾ ਦਿਨ ਨਾ ਆਵੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣੀ ਪਵੇ ਕਿ ਇੱਕ ਘੁਮਿਆਰ ਸੀ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੀਨ ਵਰਗੇ ਦੀਵੇ ਘੁਮਿਆਰ ਵਾਲੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ‘ਤੇ ਹਾਵੀ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਘੁਮਿਆਰ ਦਾ ਚਰਖਾ ਰੁੱਕ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਘੁਮਿਆਰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ। ਕਾਫੀ ਮਿਹਨਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੁੱਟਪਾਥ ‘ਤੇ ਦੁਕਾਨ ਬਣਾ ਕੇ ਦੀਵੇ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਘੁਮਿਆਰ ਅੱਜ ਬਾਜ਼ਾਰ ‘ਚ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਤਰਸਦੇ ਹਨ।
ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਦੀਵੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਘੁਮਿਆਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੀਵੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਪਹਿਲਾਂ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਦੂਰੋਂ ਲਿਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੂੰ ਛਾਨਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁੰਨ੍ਹ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਕਾਰ ਦੇ ਕੇ ਸੁਕਾ ਕੇ ਅੱਗ ਵਿਚ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਾਫੀ ਮਿਹਨਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਵੇ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਵੀ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭੋਲਾ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਦੀਵਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਾਰੀਗਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਇਹ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਚਿਤ ਮੁੱਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ
ਅੱਜ ਦੀ ਭੱਜ-ਦੌੜ ਭਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਭੁੱਲਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਾਮਾਨ ਖਰੀਦ ਕੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।