ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਮਈ, 1907 ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਨੌਘਾਰਾ ਮੁਹੱਲਾ ਵਿੱਚ ਮਾਂ ਰੱਲੀ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਰਾਮ ਲਾਲ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਬੀਤ ਗਏ ਸਨ ਜਦੋਂ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੁੱਤਰ ਮਥੁਰਾਦਾਸ ਥਾਪਰ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ।
ਤਾਇਆ ਲਾਲਾ ਚਿੰਤਾਰਾਮ ਥਾਪਰ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਲਾਇਲਪੁਰ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਲੈ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ 1922 ਤੱਕ ਸਨਾਤਮ ਧਰਮ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਮਥੁਰਾਦਾਸ ਥਾਪਰ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ “ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁਖਦੇਵ” ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਜੋ 1992 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਤੱਥ ਇੱਥੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਮਥੁਰਾਦਾਸ ਦੀ ਮੌਤ 1999 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।
ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਤਾਇਆ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੇ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਾਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਹੀਦ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ, ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਵੀ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਇਸ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਜਿੱਥੇ ਸਾਰਾ ਮਾਹੌਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੇਤਨਾ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਉਦੇਸ਼ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਹਿਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸੁਖਦੇਵ ਦੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਇੱਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।
ਕਾਲਜ ਦੇ ਉੱਘੇ ਵਿਦਵਾਨ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਆਚਾਰੀਆ ਜੁਗਲ ਕਿਸ਼ੋਰ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਾਲੇਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਬਗਾਵਤ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਬਾਗ਼ੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ‘ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਜਨੂੰਨ ਫੈਲ ਗਿਆ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਅਕਸਰ ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦਜੀ ਦੇ ਘਰ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਿਲਚਸਪ ਯਾਦਾਂ ਸੁਣਦੇ ਸਨ। ਸੁਖਦੇਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਜਿੱਥੇ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਾਂਗ ਤੇਲ ਮਸ਼ੀਨ (ਕੋਲਹੂ) ਚਲਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਨਫ਼ਰਤ ਵਧਣ ਲੱਗੀ।
ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਧਿਆਪਕ ਜੈਚੰਦਰ ਵਿਦਿਆਲੰਕਰ ਸਨ ਜੋ ਗੁਰੂਕੁਲ ਕਾਂਗੜੀ ਦੇ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ, ਇਹ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾਲਜ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗੂੰਜ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਿਆ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਆਏ ਕੁਝ ਬੰਗਾਲੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ। ਇਹ ਉਹ ਥਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸੁਖਦੇਵ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬੰਗਾਲੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ। ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਕਮਰਾ ਕਿਰਾਏ ‘ਤੇ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਖਾਣਾ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਦਵਾਰਕਾਦਾਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਇਕੱਠ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਘੰਟੇ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਇਸ ਸਮੂਹ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਰਾਜਾਰਾਮ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਅਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਈਆਂ ਸਨ। ਨੌਜਵਾਨ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਸੀ.ਆਈ.ਡੀ. ਨੇ ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਹੀ ਮਾਹੌਲ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਇਨਕਲਾਬੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਇਆ। ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਕੈਨਵਸ ਬੈਗ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਸੁਖਦੇਵ ਦੀ ਅਲਮਾਰੀ ਵੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਦਵਾਰਕਾਦਾਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, ਪੰਜਾਬ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਪਈਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ।
ਸੁਖਦੇਵ ਕੋਰਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਛੂਹਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਅਕਸਰ ਵਿਸ਼ਵ ਇਨਕਲਾਬਾਂ, ਰਾਜਨੀਤੀ, ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਚਿਪਕਿਆ ਹੋਇਆ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਫਰਾਂਸ, ਇਟਲੀ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬਾਂ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਸਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕਈ ਵਾਰ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਸਿੱਧੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕੂਕਾ ਬਗਾਵਤ, ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ, ਸੂਫ਼ੀ ਅੰਬਾਪ੍ਰਸਾਦ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਸਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਗੋਰਕੀ, ਮਾਰਕਸ, ਉਮਰ ਖ਼ਿਆਮ, ਏਂਗਲਜ਼, ਆਸਕਰ, ਵਾਈਲਡ, ਬਰਨਾਰਡ ਸ਼ਾਅ, ਚਾਰਲਸ ਡਿਕਨਜ਼, ਵਿਕਟਰ ਹਿਊਗੋ, ਟਾਲਸਟਾਏ ਅਤੇ ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਚਿੰਤਕਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਘੰਟਿਆਂਬੱਧੀ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਸੁਖਦੇਵ ਦੀ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿੱਚ, ਰੋਪਚਿਨ ਦੀ ‘ਰਸ਼ੀਅਨ ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ’, ਮੈਕਸੀਵਿਨੀ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ, ਮਾਰਕਸ ਦੀ ‘ਦਿ ਸਿਵਲ ਵਾਰ ਇਨ ਫਰਾਂਸ’, ਬੁਖਾਰਿਨ ਦੀ ‘ਹਿਸਟੋਰੀਕਲ ਮੈਟੀਰੀਅਲਿਜ਼ਮ’ ਅਤੇ 1857 ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੰਗ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਮਥੁਰਾਦਾਸ ਥਾਪਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਵਾਰਕਾਦਾਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਤੋਂ ਲਈ ਗਈ ਕਿਤਾਬ ‘ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੇਖ’ ਤੋਂ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ‘ਤੇ ਬਹਿਸ ਕਰਦੇ ਸਨ। “ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੇ ਸਮਾਜਵਾਦ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂ ਸੋਚਿਆ ਨਹੀਂ । ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦਾ ਗਿਆਨ ਵੀ ਸਾਡੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਸੀ”। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਨੇ ਕਹੇ ਸਨ।
ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਿੱਖਿਅਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਹੁਪੱਖੀ ਡੂੰਘੇ ਪਾਠਕ ਸਨ। ਸਾਡੀ ਜਵਾਨੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖੋਜੇ ਜਾਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੈ I ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੱਚੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਪੂਰੇ ਹੋਣਗੇ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਆਂਪੂਰਨ ਸਮਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਇੱਕ ਉਦੇਸ਼ਪੂਰਨ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਹੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ।