‘ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਤਕਨਾਲੋਜੀ’ ਬਾਰੇ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਹਾਲੀਆ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜੁੜਿਆ ਹੋਣਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਮਾਰਟਫੋਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਮੁਲਾਂਕਣ ਡੇਟਾ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਭਟਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ‘ਤੇ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਨੇੜੇ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਵੀ ਧਿਆਨ ਭਟਕ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਰਥਪੂਰਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਹਤਰ ਹੋਵੇਗਾ ਜੇਕਰ ਘਰੇਲੂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵੀ ਡਿਜੀਟਲ ਗੈਜੇਟਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੇ ਇਸ ਯਤਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਈਵਾਲ ਬਣ ਜਾਵੇ।
ਇਹ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੋਬਾਈਲ ‘ਤੇ ਗੇਮ ਖੇਡਣ ਦੀ ਲਤ ਹੈ ਜਾਂ ਰੀਲ-ਵੀਡੀਓ ਦੇਖਣ ਦਾ ਜਨੂੰਨ, ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਕ੍ਰੌਲੰਿਗ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਝਿੜਕਣ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਵਰਚੁਅਲ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਉਲਝੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦੇਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਨਾ ਤਾਂ ਸਖ਼ਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਰਟ ਫੋਨ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਵੀ ਫੋਨ ਰਾਹੀਂ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਸਮਾਰਟ ਫੋਨ ਵਰਗੀਆਂ ਤੋਹਫ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਅਣਗਿਣਤ ਫਾਇਦੇ ਹਨ। ਬਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਅਤੇ ਸੀਮਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤਣਾ ਸਿੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਫ਼ੋਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਇੱਕ ਨਸ਼ਾ ਨਾ ਬਣ ਜਾਵੇ। ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਡਿਜੀਟਲ ਵਰਤ ਇਸ ਮੋਰਚੇ ‘ਤੇ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਸੁਚੇਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਅਤੇ ਮਦਦ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ਦੀ ਲਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਬੱਚਾ ਸਮਾਰਟ ਫੋਨ ਨਾਲ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਫ਼ੋਨ ਛੱਡਣ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਬੱਚੇ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ? ਕਮਜ਼ੋਰ ਨਜ਼ਰ, ਮੋਟਾਪਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਗੜਨ ਵਰਗੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਕਿਉਂ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ ਹਨ? ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਮਾਪੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਨਾਲ ਬਦਲਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਤਕਨੀਕੀ ਯੰਤਰਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਦਤ ਨਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਮਾਪਿਆਂ ਲਈ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਨਾਲ, ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਅਤੇ ਸਮਝਣਾ ਆਸਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਛੋਟੇ ਮੈਂਬਰ ਸਮਾਰਟ ਯੰਤਰਾਂ ‘ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਬੱਚੇ ਡਿਜੀਟਲ ਵਰਤ ਦੌਰਾਨ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਕਨੀਕੀ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ, ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਮਾਹਰ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਇਸ ਜਾਲ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਣ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦੇਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ।
ਪਿਆਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਨਿਯਮਤ ਸੰਚਾਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਪਸੀ ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਏ ਬਿਨਾਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕ੍ਰੀਨਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸਮਾਰਟ ਗੈਜੇਟਸ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੱਲ ਮੋੜਨਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਝਿੜਕਣ ਜਾਂ ਗੁੱਸੇ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਖੁਦ ਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬਾਹਰੀ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੋਬਾਈਲ ਦੀ ਲਤ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਭਟਕਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਦੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਮਾਪਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ। ਜੋ ਬੱਚੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਗੇਮਾਂ ਖੇਡਣ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਡਿਜੀਟਲ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਦਾ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਵਰਚੁਅਲ ਭੁਲੇਖੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦਿਨ ਦੇ ਕੁਝ ਘੰਟੇ, ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿਨ ਜਾਂ ਵੀਕਐਂਡ ਆਦਿ ਨੂੰ ਫੋਨ ਸਕ੍ਰੀਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਆਪਣੇ ਅਜ਼ੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਬਿਤਾਉਣ ਦਾ ਨਿਯਮ ਬਣਾਓ।
ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦੂਰੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵੀ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ, ਮਾਪਿਆਂ ਲਈ ਉਹ ਗਤੀਵਿਧੀ ਖੁਦ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਡਿਜੀਟਲ ਵਰਤ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਛੋਟੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਸਮਝਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ। ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਕ੍ਰੀਨ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਮਾਪੇ ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਕ੍ਰੌਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਇਕੱਲੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਲਈ ਘੱਟ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਗੈਜੇਟਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਨਿਯਮ ਬਣਾਓ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਰੋਕ ਕੇ ਇਸ ਲੁਭਾਉਣ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਉਲਝਣ ਵਾਲੀ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਘਰ ਦੇ ਪੂਰੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਬਦਲੇ ਬਿਨਾਂ, ਬੱਚੇ ਡਿਜੀਟਲ ਵਰਤ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ। ਗੈਜੇਟਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਅਭਿਆਸ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਮਾਰਟ ਗੈਜੇਟਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ, ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਵੀ ਬਦਲਣਾ ਪਵੇਗਾ।