2004 ਤੋਂ 2014 ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵੀਰਵਾਰ 26 ਦਸੰਬਰ 2024 ਨੂੰ 92 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ।
ਡਾ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਨਸਾਨ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਘੱਟ ਹੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਪਛਾਣ ਲਏ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਲਗਨ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਅਕਸਰ ਇਹ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਵੱਲ ਵਹਿਣ ਵਾਲੀ ਨਦੀ ਵਾਂਗ। ਉਹ ਨਰਮ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਨਰਮ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੇ, ਦਸਤਾਰਧਾਰੀ ਇਕ ਪੂਰਨ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਾਲੇ ਦੇਵਤਾ ਇਨਸਾਨ ਸਨ।
ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਿਹਨਤੀ, ਸਮਰਪਿਤ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੋਣ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹਰ ਵਾਅਦਾ ਨਿਭਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਕੰਮ, ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਹਰ ਇੰਨਸਾਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਵਿਕਾਸ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਤਾਕਤਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਟ੍ਰਿਕਲ-ਡਾਊਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ‘ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਵਿਕਾਸ ਇੱਕ ਸਥਿਰ, ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਰਣਨੀਤੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਅਨੁਕੂਲ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਖਰਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਤਤਪਰਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਦ, ਸੋਚ, ਸਮਝ ਬਹੁਤ ਉਚੀ ਸੀ। 2008-09 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਦੋ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਹਾਸਲ ਕਰੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਸੀਂ ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਆਰਥਿਕ ਗਿਰਾਵਟ ਦੇ ਇਸ ਪੜਾਅ ਦਾ ਭਾਰਤ ‘ਤੇ ਸੀਮਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੋਵੇਗਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਡੇਟਾ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਜੋ ਸਹੀ ਸਾਬਿਤ ਹੋਈ।
ਦਰਅਸਲ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਉੱਠਦੀਆਂ। ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਕਰੇਗਾ? ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਹੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸੀਮਤ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੋਦੀ ਵਰਗੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਸਵੈ-ਸੇਵੀ ਲਾਲਸਾ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਇਸਦੀ ਬਜਾਇ ਡਾ: ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਉਪਰ ਰੱਖਿਆ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਿਮਰਤਾ ਦਿਖਾਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਮੌਕੇ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ। ਇਸੇ ਲਈ ਅਮਰੀਕਨ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਉਬਾਮਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦਿਲੋਂ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਡਾ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਬਾਰੇ ਭਾਵੁਕ ਸਨ, ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸੰਮਲਿਤ ਵਿਕਾਸ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਅਹੁਦੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ। ਉਹਨਾਂ ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਇੱਕ ਬੇਮਿਸਾਲ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸੱਚ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਡਾ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਸੋਚ ਵਾਲਾ ਨੇਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸਦੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਮੋਦੀ ਸਾਹਿਬ ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਬੀਜੇ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਫਲ ਖਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਦ ਕਿਸਮਤੀ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਾਖ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ।
ਡਾ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਚੰਗਾ ਚੱਲਿਆ। ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਇੱਕ ਵਿਹਾਰਕ ਅਤੇ ਉੱਤਮ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਹੋਇਆ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤੀ ਅਕਲ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਫਿਰ ਡਿਜੀਟਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਰਟ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਟਾਕ ਮਾਰਕੀਟ ਨੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
1991 ਅਤੇ 2010 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜੀਡੀਪੀ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਖਾਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਅਤੇ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗਰੀਬੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ।
ਡਾ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿਚ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਆਰਥਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ, ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ, ਆਰਬੀਆਈ ਗਵਰਨਰ ਵਜੋਂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਆਰਥਿਕਤਾ ਅਤੇ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਸਮਝ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਤਜਰਬਿਆ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੇ ਚੱਲੇ ਹਰ ਵਾਰ ਹਰ ਚਾਲ ਨੂੰ, ਪਾਈਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਹੋਏ ਰੋਕਿਆ। ਸੌਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ, ਕੋਈ ਵੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਅਜਿਹੇ ਗੱਠਜੋੜਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ ਹੋਵੇਗਾ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣਾ ਪਿਆ, ਗੱਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਅਤੇ ਹਰ ਸਰਕਾਰੀ ਕਦਮ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਮੁਖੀ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣਾ ਪਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯੂਪੀਏ-2 ਦੌਰਾਨ 8% ਜੀਡੀਪੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਤਿੱਖੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਅੰਤਮ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੌਰਾਨ, ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਆਖਰਕਾਰ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਉਸ ਜਨਤਕ ਧਾਰਨਾ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਹੋਣਗੇ ਜਿਸਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯੂਪੀਏ 2 ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਕਸਰ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਾਕ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਯੂਪੀਏ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਲਈ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਮਿਲੀ ਵੀ ਪਰ ਜਿਸ ਦੀ ਦੇਰ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆਈ ।
ਜਦ ਉਹ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਭਾਵੇਂ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੋਚ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਗਿਣੇ ਜਾਣਗੇ।