ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ – ਯੂਕਰੇਨ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰੂਸ ਨੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਲਾੜ ਸਟੇਸ਼ਨ (ਆਈ. ਐੱਸ. ਐੱਸ.) ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਹੈ, ਉਹ ਕਈ ਮੋਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਰੁਕਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਆਈਐਸਐਸ ਭਾਰਤ, ਚੀਨ, ਅਮਰੀਕਾ ਆਦਿ ਸਮੇਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਆਈਐਸਐਸ ਪੁਲਾੜ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਤੇ ਖੋਜ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਤੁਲਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ।
ਮਨੁੱਖੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਹ ਮਿਸ਼ਨ ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਸਮਾਜ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਈਵਾਲੀ ਦਾ ਬੇਮਿਸਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਮਨੁੱਖ ਦੁਨਿਆਵੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਇੱਕ ਬਿਹਤਰ ਸੰਸਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕਜੁੱਟ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ‘ਚ, ਆਈਐਸਐਸ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਵਾਪਸ ਡਿੱਗਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ‘ਚ ਪਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਰਾਤ ਦੇ ਅਸਮਾਨ ‘ਚ ਚੰਦਰਮਾ ਤੇ ਸ਼ੁੱਕਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਈਐਸਐਸ, ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਚਮਕਦਾਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ‘ਚੋਂ ਇੱਕ, ਲਗਪਗ 27,600 ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ 400 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਧਰਤੀ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਗਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ 24 ਘੰਟਿਆਂ ‘ਚ 16 ਵਾਰ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਯੋਗ-ਖੋਜ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੋਟੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪੰਧ ‘ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਪੁਲਾੜ ਯਾਨ ਜੁੜ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਇਸ ‘ਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਨ ਭੇਜ ਕੇ ਉੱਥੇ ਲੌਜਿਸਟਿਕਸ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫੁੱਟਬਾਲ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜ ਬੈੱਡਰੂਮ ਦੇ ਫਲੈਟ ਜਿੰਨਾ ਵੱਡਾ, ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਅਸਮਾਨ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਕ੍ਰਮ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਅਹਿਮ ਹੈ ਰੂਸ-ਅਮਰੀਕਾ ਸਮੇਤ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਭਾਈਵਾਲੀ। ਦੀ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਬਣੇ ਆਈ.ਐੱਸ.ਐੱਸ. ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ‘ਚ ਅਮਰੀਕੀ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ-ਨਾਸਾ, ਰੂਸ ਦੀ ਸੰਘੀ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ-ਰੋਸਕਾਸਮਾਸ, ਯੂਰਪ ਦੀ ਸਪੇਸ ਏਜੰਸੀ-ਈਐੱਸਏ, ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਸਪੇਸ ਏਜੰਸੀ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਦੀ ਐਰੋਸਪੇਸ ਐਕਸਪਲੋਰੇਸ਼ਨ ਏਜੰਸੀ ਸਮੇਤ ਕੁੱਲ 15 ਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਲਗਭਗ $100 ਬਿਲੀਅਨ.. ਇਸ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿਚ ਰੂਸ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੂਸ ਇਸ ਨੂੰ ਆਰਬਿਟ ‘ਚ ਰੱਖਣ ਤੇ ਇਸਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ‘ਚ ਰੂਸ ਨੇ ਇਸ ਪੁਲਾੜ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਉਚਾਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਚਾਈ ਵਧਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਵੀ ਰੂਸ ਵਾਂਗ ਹੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਈਐਸਐਸ ‘ਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ। ਭਾਵੇਂ ਸਾਲ 2000 ਤੋਂ ਆਈਐੱਸਐੱਸ ‘ਤੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ ਪਰ 1990 ‘ਚ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹਰ ਗੱਲ ‘ਚ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ISS ਦੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਖਰਚਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ‘ਚ ਅਮਰੀਕਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੈਸਾ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵੱਡੇ ਸਰਕਾਰੀ ਖਰਚੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਮਰੀਕਾ ‘ਚ ਅਕਸਰ ਵਿਵਾਦ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਰੂਸ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਈਐਸ ਉਸ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਯੂਕਰੇਨ ‘ਤੇ ਸ਼ਿਕੰਜਾ ਕੱਸਣ ਕਾਰਨ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਰਣਨੀਤੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰੂਸ ਨੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਆਈਐਸਐਸ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਆਈਐਸ ਕਿਸੇ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਡਿੱਗ ਜਾਵੇ।
ਰੂਸੀ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦਿਮਿਤਰੀ ਰੋਗੋਜਿਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਰੂਸ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲੱਗਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ‘ਚ ਆਈਐੱਸਐੱਸ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰੂਸ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ‘ਚ ਆਪਣਾ ਸਪੇਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਕਹੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਰੂਸੀ ਸਟੈਂਡ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਮਰੀਕੀ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ – ਨਾਸਾ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਰੂਸ ਤੇ ਯੂਕਰੇਨ ਵਿਚਾਲੇ ਤਣਾਅ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਆਈਐਸਐਸ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਪੈਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਪਰ ਨਾਸਾ ਦੇ ਸਟੈਂਡ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰੂਸ ਇਸ ‘ਚ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰੇਗਾ। ਇਸਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਕਿ ਅਮਰੀਕੀ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਮਾਰਕ ਵੇਂਡੇ ਹੇਈ, ਜੋ ਕਿ ਆਈਐਸਐਸ ‘ਤੇ ਸਨ, ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਥੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਾਪਸੀ ਕਦੋਂ ਕਰਨਗੇ। ਮਾਰਕ ਵੇਂਡੇ ਹੇਈ ਦੇ ਕੋਲ ISS ‘ਤੇ ਪੂਰਾ ਸਾਲ ਰਿਕਾਰਡ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਸ ਨੂੰ ਤੈਅ ਸਮਾਂ-ਸਾਰਣੀ ਮੁਤਾਬਕ ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬੈਕਨੂਰ ਕੋਸਮਾਡ੍ਰੋਮ ‘ਤੇ ਉਤਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ।