ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ – ‘ਭਾਰਤ ਅਮਰੀਕਾ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ’, ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐੱਸ. ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਦਾ ਇਹ ਵਾਕ ਵਿਸ਼ਵ ਮੰਚ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਹੁਣ ਇੱਕ ਵੋਕਲ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਭਾਵੇਂ ਸਾਹਮਣੇ ਅਮਰੀਕਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼। ਹਾਲ ਹੀ ‘ਚ ਰੂਸ ਤੋਂ ਤੇਲ ਖਰੀਦਣ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਲਾਬੀ ਨੂੰ ਸੁਣਿਆ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਕੁਝ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਇੰਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਸਨ। ਪਰ ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਮੁਲਕਾਂ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਤੋੜਵਾਂ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ।
ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾ. ਅੰਸ਼ੂ ਜੋਸ਼ੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਉਸ ਦੀ ਆਰਥਿਕ, ਫੌਜੀ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਕ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨੁਕਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਜਾਂ ਨੇਤਾ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਸੁਭਾਅ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਲਿਜਾਣਾ ਹੈ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੰਚ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ ਕੌਮ ਦਾ ਅਕਸ ਉਸਾਰਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਿਹੜੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣਾ ਹੈ, ਦੁਵੱਲੇ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਪਾਰਟੀ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਦੇਣਾ ਹੈ, ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਆਗੂ ਜਾਂ ਸਿਆਸੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ। ਆਲਮੀ ਮੰਚ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 2014 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਸਮਾਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ‘ਤੇ ਲਿਜਾਂਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਇਕ ਅਹਿਮ ਕਾਰਨ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਦਰਅਸਲ, 2014 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗੱਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਅਤੇ ਡਿੱਗਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਜਦੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਿਆਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਵੱਡਾ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਸਖਤ ਨਜ਼ਰੀਆ ਲੈਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਬਾਅ ਦਾ ਅਸਰ ਸਾਡੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਡਾ: ਅੰਸ਼ੂ ਜੋਸ਼ੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਲ 2014 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਕਸ ਤੀਸਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਰਹੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਬਦਲਿਆ ਹੈ, ਇਸ ‘ਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਇਸ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਹਨ। ਯੋਗਦਾਨ ਸਾਲ 2014 ‘ਚ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਬਹੁਮਤ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲਾਅ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਕਸ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਇਆ।
ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐੱਸ. ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ‘ਕਬਰ ‘ਚ ਝਾਕਣ’ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੇਣ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਬਦਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਉੱਠੇ ਤਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਸ. ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਬੁੱਧਵਾਰ ਨੂੰ ਕਰਾਰਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਅਮਰੀਕਾ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਵੀ ਉਠਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੱਲ੍ਹ (ਮੰਗਲਵਾਰ) ਸਾਡੇ ਕੋਲ (ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਦਾ) ਮਾਮਲਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਟੂ ਪਲੱਸ ਟੂ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੌਰਾਨ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐਂਟਨੀ ਬਲਿੰਕਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਕੁਝ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਰਕਾਰ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ।
ਰੂਸ ਤੋਂ ਤੇਲ ਖਰੀਦਣ ਦੇ ਮੁੱਦੇ
ਵਿਸ਼ਵ ਮੰਚ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਕਸ ਹੁਣ ਪਹਿਲਾਂ ਵਰਗਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਅੱਜ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਉਭਰਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ-ਸੰਬੰਧ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਸ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਰਗਰਮੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਸਨੇ ਪਿਛਲੇ ਸੱਤ-ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਕਰੋਨਾ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਸੀ। ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਵੋਕਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ‘ਚ ਜਦੋਂ ਅਮਰੀਕੀ ਲਾਬੀ ਨੇ ਰੂਸ ਤੋਂ ਈਂਧਨ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਮੂੰਹਤੋੜ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਤੋਂ ਜਿੰਨਾ ਕੱਚਾ ਤੇਲ ਖਰੀਦਦਾ ਹੈ, ਯੂਰਪੀ ਦੇਸ਼ ਰੂਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਓਨਾ ਹੀ ਤੇਲ ਖਰੀਦਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਰਵੱਈਆ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਦੇ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।