ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਚਾਹ ਨਿਰਯਾਤਕ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਚਾਹ ਬੋਰਡ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਾਜ਼ਾ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਨੇ 2024 ਵਿੱਚ 255 ਮਿਲੀਅਨ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਚਾਹ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ, ਕੀਨੀਆ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿਖਰਲਾ ਸਥਾਨ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।
ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਣਾਅ ਕਾਰਨ ਵਿਸ਼ਵ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਚਾਹ ਨਿਰਯਾਤ 2024 ਵਿੱਚ 255 ਮਿਲੀਅਨ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 10 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪੱਧਰ ਹੈ। 2024 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਿਰਯਾਤ ਵਿੱਚ 2023 ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ 231.69 ਮਿਲੀਅਨ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਤੋਂ 10 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦਾ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਯਾਤ ਦਾ ਮੁੱਲ 2023 ਵਿੱਚ 6,161 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ 2024 ਵਿੱਚ 7,111 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਰਾਕ ਨੂੰ ਸ਼ਿਪਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਚਾਹ ਦੇ ਨਿਰਯਾਤ ਦਾ 20 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ, ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ 40-50 ਮਿਲੀਅਨ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਚਾਹ ਭੇਜਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਨਿਰਯਾਤਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੀ ਫਸਲ ਘੱਟ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਕਈ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਉੱਥੇ ਸ਼ਿਪਮੈਂਟ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ। ਭਾਰਤ 25 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯੂਏਈ, ਇਰਾਕ, ਈਰਾਨ, ਰੂਸ, ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਕੇ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਾਜ਼ਾਰ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਪੰਜ ਚੋਟੀ ਦੇ ਚਾਹ ਨਿਰਯਾਤਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕੁੱਲ ਵਿਸ਼ਵ ਨਿਰਯਾਤ ਦਾ ਲਗਭਗ 10 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਅਸਾਮ, ਦਾਰਜੀਲਿੰਗ ਅਤੇ ਨੀਲਗਿਰੀ ਚਾਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਚਾਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਚਾਹ ਕਾਲੀ ਚਾਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕੁੱਲ ਨਿਰਯਾਤ ਦਾ ਲਗਭਗ 96 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਯਮਤ ਚਾਹ, ਹਰੀ ਚਾਹ, ਹਰਬਲ ਚਾਹ, ਮਸਾਲਾ ਚਾਹ ਅਤੇ ਨਿੰਬੂ ਚਾਹ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਚਾਹ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ, ਭਾਰਤੀ ਚਾਹ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਬ੍ਰਾਂਡ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਚਾਹ ਉਦਯੋਗ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਅਸਾਮ ਵਾਦੀ ਅਤੇ ਕਛਾਰ ਅਸਾਮ ਦੇ ਦੋ ਚਾਹ ਉਤਪਾਦਕ ਖੇਤਰ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ, ਡੂਅਰਸ, ਤਰਾਈ ਅਤੇ ਦਾਰਜੀਲਿੰਗ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚਾਹ ਉਤਪਾਦਕ ਖੇਤਰ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਲਗਭਗ 17 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਕੇਰਲ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਹਨ।
‘ਛੋਟੇ ਚਾਹ ਉਤਪਾਦਕ’ ਵੀ ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਲਗਭਗ 52 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਪਲਾਈ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 2.30 ਲੱਖ ਛੋਟੇ ਚਾਹ ਉਤਪਾਦਕ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਚਾਹ ਬੋਰਡ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 352 ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹ (SHGS), 440 ਕਿਸਾਨ ਉਤਪਾਦਕ ਸੰਗਠਨ (FPOS) ਅਤੇ 17 ਕਿਸਾਨ ਉਤਪਾਦਕ ਕੰਪਨੀਆਂ (FPCS) ਦਾ ਗਠਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਗੁਣਵੱਤਾਪੂਰਨ ਤੁੜਾਈ, ਸਮਰੱਥਾ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਫਸਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਐਸਟੀਜੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪ੍ਰੂਨਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਅਤੇ ਮਕੈਨੀਕਲ ਹਾਰਵੈਸਟਰਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉੱਦਮੀਆਂ ਅਤੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਛੋਟੀਆਂ ਚਾਹ ਦੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਚਾਹ ਉਦਯੋਗ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ 1.16 ਮਿਲੀਅਨ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੰਨੀ ਹੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।