ਕੋਲੰਬੋ – ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਵਿਗੜਦੀ ਹਾਲਤ 2019 ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਹ ਹੋਰ ਵੀ ਬਦਤਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ, ਟੈਕਸਾਂ ਵਿੱਚ ਕਟੌਤੀ ਅਤੇ ਉੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕਰਜ਼ੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਦੀਵਾਲੀਆਪਨ ਦੀ ਕਗਾਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਇੰਨੀ ਮਾੜੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਭੁੱਖੇ ਸੌਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ 2022 ‘ਚ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਨੂੰ 7 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕਰਜ਼ਾ ਚੁਕਾਉਣਾ ਹੈ। ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਕਰਜ਼ੇ ਮੋੜਨ ਲਈ ਛੋਟੇ ਕਰਜ਼ੇ ਲੈਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਨੇ ਹੁਣ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਲੀਜ਼ ‘ਤੇ ਦੇਣ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਤਬਾਹੀ 2019 ਵਿੱਚ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਅਪ੍ਰੈਲ ‘ਚ ਈਸਟਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਤਿੰਨ ਚਰਚਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ‘ਚ 269 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।
ਤਤਕਾਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜਪਕਸ਼ੇ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ, ਟੈਕਸਾਂ ‘ਚ ਕਟੌਤੀ ਅਤੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੀਆਂ ਲਾਗਤਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, 2019 ਵਿੱਚ ਵੈਲਿਊ ਐਡਿਡ ਟੈਕਸ ਅਤੇ ਇਨਕਮ ਟੈਕਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਟੌਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਕਟੌਤੀ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਸਰਕਾਰੀ ਮਾਲੀਏ ‘ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। IMF ਮੁਤਾਬਕ 2 ਫੀਸਦੀ ਜੀਡੀਪੀ ਦੇ ਨਾਲ ਟੈਕਸ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ
ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਦੇ ਨਾਲ 2021 ਵਿੱਚ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜਪਕਸ਼ੇ ਨੇ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਸਿਹਤ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿਸਾਨ ਇਸ ਅਚਾਨਕ ਬਦਲਾਅ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਢਿੱਲ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਤਬਦੀਲੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਈ ਕਿਉਂਕਿ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਆਮਦਨ ਘਟ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਪਿਆ। ਆਈਐਮਐਫ ਨੇ ਇਸ ਬਦਲਾਅ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੀ ਮਾੜੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਮੰਨਿਆ ਹੈ।
ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਾਂਗ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਕੋਵਿਡ ਮਹਾਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਕਾਫੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੇ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਭੇਜਣ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਰੋਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਨਕਦ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ, ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਪੀਪੀਈ ਉਪਕਰਣਾਂ ਦੇ ਆਯਾਤ ‘ਤੇ ਟੈਕਸ ਤੋਂ ਛੋਟ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੀ ਵਿਗੜਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਹਿਮ ਹੈ। ਹੰਬਨਟੋਟਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕੋਲੰਬੋ ਪੋਰਟ ਸਿਟੀ ਤੱਕ ਚੀਨ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਚੀਨ ਨੇ ਰਿਆਇਤੀ ਕਰਜ਼ਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੇ ਕੁੱਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕਰਜ਼ੇ ਦਾ 10 ਫੀਸਦੀ ਹਿੱਸਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੀਨ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਬੈਂਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵਪਾਰਕ ਕਰਜ਼ਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਕਾਰਨ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਨੇ ਹੰਬਨਟੋਟਾ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ 99 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਚੀਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਰਥਿਕ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਹੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਕਰਜ਼ਾ 2014 ਵਿੱਚ ਜੀਡੀਪੀ ਦੇ 30 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। 2019 ਵਿੱਚ, ਇਹ ਜੀਡੀਪੀ ਦੇ 41.3 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।